Νομικό Σπουδαστήριο Α. Προυσανίδη

Παναγιώτης Θανασάς www.thanassas.gr Carl Schmitt: ένας επίκαιρος Ρομαντικός

Παναγιώτης Θανασάς            www.thanassas.gr 

Carl Schmitt: ένας επίκαιρος Ρομαντικός

«Χρησιμοποιώ μία μέθοδο χαρακτηριστική για μένα: αφήνω τα φαινόμενα να με πλησιά-

σουν, τα περιμένω, και στοχάζομαι ούτως ειπείν μέσα από το υλικό τους, όχι μέσω προκα-

τασκευασμένων κατηγοριών.»  Τα λόγια αυτά του Carl Schmitt,  δημοσιευμένα το 1970,

αποκαλύπτουν τα αίτια της γοητείας που άσκησε και ασκεί η σκέψη του – αλλά και τα όριά

της. Ο λόγος του δεν παύει να μας εκπλήσσει με την αμεσότητα και τη διεισδυτικότητά

των διαγνώσεών του, με την πυκνότητα του ύφους του και με την ικανότητά του να ανατέ-

μνει το πολιτικό πεδίο φέρνοντας στο φως αθέατες πλευρές του. Η ίδια αυτή αμεσότητα, η

απουσία  «προκατασκευασμένων κατηγοριών»,  αποδεικνύεται συγχρόνως ο μεγαλύτερος

εχθρός της θεωρητικής στερεότητας του έργου του.

Ας διευκρινίσουμε εξ αρχής ότι ο Schmitt που μας ενδιαφέρει είναι εκείνος της περιό-

δου που οριοθετείται από τα έργα του Πολιτική Θεολογία (1922) και Νομιμότητα και Νομι-

μοποίηση (1932). Η προσχώρησή του το 1933 στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα τον μετατρέ-

πει από νομικό και πολιτικό στοχαστή σε επιφυλλιδογράφο του Ράιχ, ενώ και μετά τη δια-

κοπή της ενεργού πολιτικής του ανάμιξης, το 1936, το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε

αμφίβολης σημασίας μελέτες διεθνούς δικαίου και φιλοσοφίας της ιστορίας, οι οποίες συ-

χνά διακόπτονται από ένα χυδαίο αντισημιτικό παραλήρημα.

Κύρια επιδίωξη της παραγωγικής περιόδου του Carl Schmitt, όπως δηλώνεται και με

τον τίτλο του σημαντικότερου έργου του,  είναι η σύλληψη της Έννοιας του Πολιτικού

(1927).  Η χρήση του ουσιαστικοποιημένου επιθέτου  «το Πολιτικό» (das Politische)  δεν

είναι τυχαία: σχετίζεται με την ακράδαντη πεποίθηση του Schmitt ότι το πολιτικό πεδίο δεν

αποτελεί έναν χωριστό, σαφώς οριοθετημένο χώρο ανθρώπινης Πράξεως,  ούτε έχει δικά

του, ιδιαίτερα αντικείμενα αναφοράς. Αναδύεται μέσα από κάθε αντίθεση  (θρησκευτική,

πολιτισμική,  οικονομική,  εθνική,  ηθική),  όταν αυτή ενταθεί τόσο ώστε να οδηγήσει σε

συσσωματώσεις με βάση τη σαφή διάκριση φίλων και εχθρών. Η αυτονομία του Πολιτικού

διασφαλίζεται αποκλειστικά χάρη σε ένα ιδιαίτερο  «κριτήριο»:  στη «διάκριση Φίλου και

Εχθρού», η οποία δηλώνει τον «έσχατο βαθμό έντασης μιας ένωσης ή ενός χωρισμού, μιας

σύζευξης ή διάζευξης». Ο Εχθρός δεν είναι κατ’ ανάγκην ηθικά κακός, αισθητικά άσχημος

ή κάποιος οικονομικός αντίπαλος, αλλά κάτι «υπαρξιακά διαφορετικό και Ξένο». Η ετερό-

τητά του μπορεί να λάβει τη μορφή «άρνησης του δικού μου τρόπου ύπαρξης», οπότε η

Εχθρότητα μας θέτει ενώπιον της «πραγματικής δυνατότητας φυσικής θανάτωσης».

Το Πολιτικό ενυπάρχει εν δυνάμει παντού και καθίσταται ενεργό κάθε φορά που μια

οποιαδήποτε αντίθεση γίνεται τόσο έντονη ώστε να λάβει χαρακτηριστικά αντίθεσης Φί-

λου-Εχθρού. Η αντίθεση αυτή περιγράφεται από τον Schmitt στην πρωτογενή (και πρωτό-

γονη) μορφή της, χωρίς καμία αναφορά στην πολιτική λειτουργία των θεσμών και στη δια-

  1μεσολάβηση που αυτοί παρέχουν σε πολιτικές επιδιώξεις και προτάγματα. Προσπαθώντας

εκ των υστέρων να απαντήσει στη μομφή ότι έδωσε προβάδισμα στην έννοια του Εχθρού,

ο Schmitt  επικαλέσθηκε την  «προέλευση κάθε έννοιας του δικαίου με διαλεκτική ανα-

γκαιότητα μέσα από την άρνηση».  Αυτή η οιονεί εγελιανή επίκληση αποτελεί ωστόσο

δείγμα θεωρητικής σύγχυσης, καθώς οι αντιθετικές σχέσεις νοηματοδοτούν μεν τις έννοιες

στο πλαίσιο της θεωρητικής ανάλυσης, χωρίς όμως να είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν

στην εμπράγματη συγκρότηση της κοινωνικής πραγματικότητας. Η έννοια της κλοπής, για

παράδειγμα,  προϋποθέτει την έννοια της ιδιοκτησίας,  χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στην

πραγματικότητα η ιδιοκτησία είναι αδύνατη χωρίς την κλοπή.

Η σύλληψη του Πολιτικού από τον Schmitt είναι κατεξοχήν αντι-αριστοτελική. Η πολι-

τική Φιλία δεν αναπτύσσεται στη βάση ενός κοινού Αγαθού, αλλά με αναφορά σε μια ακα-

τάλυτη Εχθρότητα, ενώ καθορίζεται από την κατάσταση και τα χαρακτηριστικά του αντι-

πάλου. Αυτή η έννοια του Πολιτικού φαίνεται τελικά να αφορά κυρίως σε σχέσεις εξωτε-

ρικής πολιτικής. Στο εσωτερικό, το Κράτος οφείλει να διασφαλίζει την ύπαρξη μιας αδια-

τάρακτης πολιτικής ενότητας, να αποτρέπει με κάθε μέσο την εξέλιξη οποιασδήποτε αντί-

θεσης σε αντίθεση Εχθρού-Φίλου και τη συνακόλουθη διεξαγωγή εμφυλίου πολέμου – να

μην επιτρέπει δηλαδή τη μετατροπή της διαρκώς υποφώσκουσας δυνατότητας για αυθεντι-

κή πολιτική δράση σε πραγματικότητα.

*

Η σκέψη του Schmitt θα μπορούσε να τεθεί στο περιθώριο ως έκφραση ενός παρωχημένου

συντηρητισμού, που μέσα στο χάος της δημοκρατίας της Βαϊμάρης αναπολούσε τη σιγου-

ριά και την ασφάλεια αυταρχικών καθεστώτων του παρελθόντος. Κατά έναν περίεργο τρό-

πο, ωστόσο, όσο κι αν τρέφεται από το παρελθόν, η σκέψη του Schmitt φαίνεται ότι αφορά

και στο παρόν του Πολιτικού – ειδικά στο παρόν της περιώνυμης «παγκοσμιοποίησης» και

της απαξίωσης κάθε πολιτικού σχεδιασμού, όταν «τίποτε δεν είναι πιο μοντέρνο από τον

αγώνα ενάντια στο Πολιτικό». Ο Schmitt δεν παραλείπει να διαγνώσει τον βαθιά πολιτικό

χαρακτήρα της «αποπολιτικοποίησης» που επαγγέλλεται ο φιλελευθερισμός και που συνί-

σταται σε μια προϊούσα ώσμωση Κράτους και Κοινωνίας,  με αποτέλεσμα την εξάλειψη

κάθε «ουδέτερου πεδίου» και την άνευ όρων παράδοση του Κράτους στις πιέσεις των κοι-

νωνικών  «εταίρων».  Εμφανίζεται ωστόσο απρόθυμος να εντάξει αυτή την εξέλιξη στην

ιστορική της διάσταση, προτιμώντας να στραφεί συλλήβδην εναντίον του κοινοβουλευτι-

σμού και του φιλελεύθερου αντιπροσωπευτικού συστήματος. Η εμμονή σε μια «αντίθεση

κοινοβουλευτισμού και δημοκρατίας»  βρίσκεται στον πυρήνα της πολιτικής σκέψης του

Schmitt. Η αντίληψή του για την δημοκρατία, μέσα από μια παρερμηνεία της ρουσσωικής

volonté générale, συγκλίνει προς ένα απόλυτα ομογενοποιημένο πολιτικό σώμα, προς μια

«ταυτότητα αρχόντων και αρχομένων» που δεν έχει ανάγκη και δεν επιτρέπει την παρεμ-

  2βολή ενώσεων, κομμάτων και οργανώσεων εκπροσώπησης συμφερόντων. Το ενδεχόμενο

μιας έντασης ή αντίθεσης μεταξύ της δημοκρατικής λαϊκής βούλησης και της κοινοβουλευ-

τικής εκπροσώπησής της ερμηνεύεται ως εγγενής αντίφαση μεταξύ των δύο εννοιών, οι ο-

ποίες εμφανίζονται ως ασυμβίβαστες.

Σε έναν ιδιότυπο ρόλο «κριτικού της ιδεολογίας», o Schmitt αποκαλύπτει ότι τα ιδεώδη

της δημοσιότητας και του διαλόγου, που καλούνται να νομιμοποιήσουν τα σύγχρονα κοι-

νοβουλευτικά πολιτεύματα, αποτελούν ιδεολογήματα που συγκαλύπτουν την υπαγόρευση

των αποφάσεων από παρασκηνιακά κέντρα οικονομικής εξουσίας. Στο ρομαντικό ιδεώδες

του  «αιωνίου διαλόγου» ως στοιχείου νομιμοποίησης του κοινοβουλευτισμού,  ο Schmitt

δεν έχει ωστόσο να αντιτάξει παρά ένα άλλο ρομαντικό ιδεώδες: εκείνο της «απόφασης».

Σε αντίθεση με την πίστη του νομικού θετικισμού στην ικανότητα μιας οιονεί αυτόματης

παραγωγής αποφάσεων στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου νομικού συστήματος, ο Schmitt

διακηρύσσει ότι «η απόφαση γεννιέται κανονιστικά εκ του Μηδενός»· δεν αποτελεί απλή

εξειδίκευση γενικών κανόνων, αλλά εμπεριέχει πάντοτε ένα δημιουργικό βουλησιακό στοι-

χείο που καλείται να γεφυρώσει την απόσταση γενικού κανόνα και ειδικής περίπτωσης.

Αυτή η περιγραφή της απόφασης τείνει πάντως να παραβλέψει τους ιστορικούς, κοινω-

νικούς και μεθοδολογικούς όρους παραγωγής της. Εξίσου προϊόν αφαίρεσης αποτελεί και η

αποδέσμευση της πολιτικής και νομικής έννοιας της κυριαρχίας από κάθε κανονιστικότητα

και από κάθε εξάρτηση προς δεδομένους συσχετισμούς δυνάμεων. Όπως ο πόλεμος ως ε-

ξαιρετικό σημείο προσανατολισμού της σχέσης Φίλου-Εχθρού αποκαλύπτει τον πυρήνα

του Πολιτικού,  έτσι και η εξαίρεση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης τοποθετείται στο

κέντρο της νομικής πραγματικότητας και αποκαλύπτει την ουσία της απόλυτης κυριαρχίας:

«κυρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Μήπως όμως

αυτός ο ορισμός της κυριαρχίας είναι υπερβολικά στενός, αλλά και προορισμένος να επιτε-

λέσει μια λειτουργία συντηρητική της υπάρχουσας έννομης τάξης; Μήπως κυρίαρχος είναι

όχι αυτός που αποφασίζει για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά αυτός που εξέρχεται

νικητής μέσα από μια τέτοια (επαναστατική ή εμφυλιακή) κατάσταση;

*

Το ερώτημα γιατί τελικά να μας ενδιαφέρει ο ιδιόρρυθμος αυτός στοχαστής επιδέχεται μια

απλή απάντηση: μας ενδιαφέρει λόγω της δομικής απαισιοδοξίας που διαπερνά το σύνολο

της σκέψης του, υπενθυμίζοντας: Πρώτον, ότι ένα «τέλος της εποχής των κρατών» και μια

απαξίωση της πολιτικής συνεπάγονται συγχρόνως το τέλος της δυνατότητας λήψης θεμε-

λιωδών αποφάσεων για τον τρόπο οργάνωσης και συγκρότησης της πολιτικής ζωής. Δεύ-

τερον, ότι η ομαλότητα είναι μεν ο κανόνας, όχι όμως και η μοναδική δυνατή πραγματικό-

τητα πολιτικής συμβίωσης (όπως σημειώνει ο επίγονός του Παναγιώτης Κονδύλης, «κάτω

από την κρούστα κάθε “ομαλότητας”, ακόμη και της “δημοκρατικής”, σιγοκαίνε ή κοχλά-

  3ζουν δυνάμεις στοιχειακές,  που κάποτε εκρήγνυνται καταπίνοντας όσους επαίρονταν για

τον “ρεαλισμό” τους»). Τρίτον, ότι τα σύγχρονα κηρύγματα αισιοδοξίας και προόδου πα-

ραβλέπουν την ανθρωπολογική προκείμενη που θέλει τον άνθρωπο όχι «φύσει αγαθό», αλ-

λά «φύσει κακό» – μια θέση που κατά τον Schmitt συμμερίζονται όλες οι «γνήσιες πολιτι-

κές θεωρίες».

Η υπομνηστική αυτή συνεισφορά δεν επαρκεί για να συγκροτήσει ένα ολοκληρωμένο

θεωρητικό σύστημα. Ο λόγος του Schmitt παραμένει επαγγελτικός και όχι θεωρητικός, με-

ρικός και συγχρόνως απρόθυμος να αναγνωρίσει την πρισματικότητά του. Ο Schmitt υπήρ-

ξε ένας αθεράπευτος ρομαντικός που προσεγγίζει την πραγματικότητα δια των συναισθη-

μάτων και αναζητεί στην ύπαρξη του Εχθρού την εγγύηση υπαρξιακού ζήλου και αφοσίω-

σης. Αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση διανοουμένου που απεχθάνεται την αστική ομα-

λότητα και κανονικότητα και λατρεύει το ξεχωριστό και την εξαίρεση. Μήπως όμως και ο

Walter Benjamin δεν έκανε κάτι παρόμοιο, όταν (στην Κριτική της Βίας) αναζητούσε την

ουσία του Πολιτικού στην οριακή, εξαιρετική περίπτωση της «γενικής απεργίας»;

Εκτύπωση

Χάρτης

Που θα μας βρείτε

Σόλωνος και Σίνα 26, Αθήνα,

στο νεοκλασσικό κτίριο

έναντι της Νομικής Σχολής. 

Τηλ. 210- 3800702-703, 3627-332

Καθημερινά 11π.μ έως 9.30 μ.μ ,

πλην Σαββάτου και Κυριακής.


Copyright © 2015  avalon

istanbul escort taksim escort istanbul escort kartal escort pendik escort tuzla escort