Πολιτικά Δικαστήρια
Τα Πολιτικά Δικαστήρια είναι τα δικαστήριατα οποία είναι αρμόδια για την επίλυση ιδιωτικών διαφορών, για την εκδίκαση δηλαδή διαφορών μεταξύ ιδιωτών. Το δικαίωμα προσφυγής σε δικαστήριο για την επίλυση μιας ιδιωτικής διαφοράς ή για την ικανοποίηση ενός δικαιώματοςή μιας απαίτησης κατά άλλου ιδιώτη αποτελεί ατομικό δικαίωμακαι αναγκαία συνέπεια της απαγόρευσης της αυτοδικίας, της απαγόρευσης δηλαδή να επιβάλλει κανείς τα δικαιώματά του σε βάρος τρίτων χωρίς τη μεσολάβηση οργάνων της πολιτείας.
Στην Ελλάδατα πολιτικά δικαστήρια συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές. Σε χώρες όμως του αγγλοσαξονικούδικαίου(παλαιότερα στην Αγγλίακαι σήμερα ακόμα στις ΗΠΑ) τα πολιτικά δικαστήρια συγκροτούνται (όπως και τα ποινικά) από ενόρκους, δηλαδή πολίτες που λειτουργούν ως δικαστές. Το αμερικανικό Σύνταγμα κατοχυρώνει μάλιστα στην 7η τροποποίηση(7th Amendment)το δικαίωμα ιδιωτικές διαφορές σε ομοσπονδιακό επίπεδο να εκδικάζονται από δικαστήρια ενόρκων. Στο ελληνικό δίκαιοη αρμοδιότητα των Πολιτικών Δικαστηρίων καθορίζεται κατά κανόνα από την αξία του αντικειμένου της διαφοράς, το ύψος της απαίτησης δηλαδή του ενάγοντος, και σε ορισμένες περιπτώσεις από τη φύση της διαφοράς. Διαφορές μικρότερης αξίας δικάζονται από μονομελή δικαστήρια, ενώ μεγαλύτερης αξίας από πολυμελή. Όλες οι δικαστικές αποφάσεις υπόκεινται κατά κανόνα σε ένδικα μέσα. Οι περισσότερες αποφάσεις εκτός από υποθέσεις πολύ μικρής αξίας υπόκεινται σεέφεσηενώπιον ανωτέρου δικαστηρίου, ενώ όλες ανεξαιρέτως οι αποφάσεις υπόκεινται σε αίτηση αναίρεσηςενώπιον του Αρείου Πάγου. Η διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων καθορίζεται από την Πολιτική Δικονομία.
Στις ιδιωτικές περιουσιακές υποθέσεις υπάρχει η δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς με την υπαγωγή της σε διαιτησία. Τα μέρη μπορούν να αναθέσουν την εκδίκαση της υπόθεσης σε κάποιον τρίτο (όχι απαραίτητα τακτικό δικαστή), ο οποίος εκδίδει δεσμευτική για τα μέρη διαιτητική απόφαση. Ακόμα όμως κι αυτές οι αποφάσεις υπόκεινται σε κάποιας μορφής δικαστικό έλεγχο για την τήρηση στοιχειωδών κανόνων δίκαιης δίκης(αμεροληψία του διαιτητή, ακρόαση όλων των μερών κλπ.).
Στην Ελλάδα τα πολιτικά Δικαστήρια είναι:
- Το Ειρηνοδικείο
- Το Μονομελές και το Πολυμελές Πρωτοδικείο
- Το Εφετείο
- Ο Άρειος Πάγος
Το Ειρηνοδικείο είναι το κατώτερο πολιτικό δικαστήριοτης Ελλάδος. Σε γενικές γραμμές, σε αυτό δικάζονται σε πρώτο βαθμό οι ιδιωτικές διαφορές που αφορούν ποσά μέχρι 20.000€. Στο Ειρηνοδικείο εκδικάζονται αστικές διαφορές με όλες τις υπάρχουσες διαδικασίες (ασφαλιστικά μέτρα, τακτική διαδικασία, εκούσια διαδικασία κλπ) καθώς και με τη διαδικασία των μικροδιαφορών. Κατά κανόνα, οι αποφάσεις των Ειρηνοδικείων υπόκεινται σε έφεσηπου εκδικάζεται από το Μονομελές
Ο Ειρηνοδίκηςείναι ο Δικαστής που εκδικάζει τις υποθέσεις στα Ειρηνοδικεία, και έχει τον κατώτερο βαθμό δικαστού. Ο Ειρηνοδίκης εκδικάζει και τις ποινικές υποθέσεις του πταισματοδικείου, καθόσον ο πταισματοδίκης είναι στην ουσία ο Ειρηνοδίκης όταν δικάζει υποθέσεις αρμοδιότητας πταισματοδικείου. Επίσης, μερικές φορές, ο Ειρηνοδίκης μπορεί να συμπληρώσει και τη σύνθεση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου, όταν κωλύονται ή δεν υπάρχουν άλλοι πλημμελειοδίκεςδικαστές.
Το Πρωτοδικείο είναι το βασικό πρωτοβάθμιο πολιτικό δικαστήριοτης Ελλάδος. Σε γενικές γραμμές, σε αυτό δικάζονται σε πρώτο βαθμό οι ιδιωτικές διαφορές που αφορούν ποσά άνω των 20.000€. Το Πρωτοδικείο διακρίνεται σε Μονομελές Πρωτοδικείο όπου δικάζει ένας πρωτοδίκης δικαστής, και σε Πολυμελές Πρωτοδικείο όπου δικάζουν τρεις δικαστές, ένας Πρόεδρος Πρωτοδικών και δύο πρωτοδίκες. Όλες οι αποφάσεις των Πρωτοδικείων υπόκεινται σε έφεσηπου εκδικάζεται από το Εφετείο, εκτός των αποφάσεων που έχουν εκδοθεί κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, οι οποίες είναι ανέκκλητες, δηλαδή δεν υπόκεινται σε έφεση.
Ο Πρωτοδίκηςείναι ο Δικαστής που εκδικάζει τις υποθέσεις στα Πρωτοδικεία. Πρόκειται για νέους Δικαστές, οι οποίοι έχουν αποφοιτήσει από την Εθνική Σχολή Δικαστών. Ο Πρωτοδίκης εκδικάζει και τις ποινικές υποθέσεις του Μονομελούς Πλημμελειοδικείουκαι συμμετέχει και στις συνθέσεις του Τριμελούς Πλημμελειοδικείουκαι του Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου. Τα Πρωτοδικεία των Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πειραιά Διευθύνονται από Τριμελή Συμβούλια Διοίκησης, που εκλέγονται με κλήρωση μεταξύ των αρχαιότερων Δικαστών. Στα Πρωτοδικεία προΐσταται ο Πρόεδρος Πρωτοδικών που κατά κανόνα, ιδίως στα μικρά περιφερειακά Πρωτοδικεία, δικάζει τις υποθέσεις ασφαλιστικών μέτρων και Προεδρεύει στις υποθέσεις του Πολυμελούς Πρωτοδικείου. Σε περίπτωση κωλύματος του Προέδρου Πρωτοδικών, των αναπληρώνει ο αρχαιότερος πρωτοδίκης. Τα σχετικά με τη λειτουργία των Πρωτοδικείων και την υπηρεσιακή κατάσταση των Δικαστών εν γένει, προβλέπονται στον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών.
Το Εφετείο είναι Πολιτικό Δικαστήριο στο οποίο εκδικάζονται οι εφέσεις κατά των αποφάσεων του μονομελούς ή πολυμελούς πρωτοδικείου. Η έφεση ασκείται ενώπιον του εφετείου, στην περιφέρεια του οποίου υπάγεται το πρωτόδικο δικαστήριο. Στην Δικαστηριακή πρακτική, το Εφετείο είναι γνωστό και ως "Πολιτικό Εφετείο" για να διακρίνεται από τα ποινικά τμήματα του Εφετείου που αποτελούν ποινικά Δικαστήρια. Στη νομική ορολογία, ο διάδικος που ασκεί έφεση ονομάζεται ο εκκαλών, ενώ εκείνος κατά του οποίου στρέφεται η έφεση, ο εφεσίβλητος. Οι Δικαστές που εργάζονται στα Εφετεία ονομάζονται Εφέτες, και προϊστάμενός τους είναι ο Πρόεδρος Εφετών.
Ο Άρειος Πάγος ιδρύθηκε στις 16 Οκτωβρίου1834με βασιλικό διάταγμα και λειτούργησε ως το ανώτατο δικαστήριο του κράτους. Το όνομα προήλθε από το ομώνυμο δικαστήριο στην Αρχαία Αθήνα. Η πρώτη απόφαση του Αρείου Πάγου (1/1835) κρίθηκε και αποφασίσθηκε στις 30 Απριλίου1835και δημοσιεύθηκε την 1η Μαΐου1835. Μέχρι το 1981 ο Άρειος Πάγος στεγαζόταν στο «Ιλίου Μέλαθρον» επί της Πανεπιστημίου, (όπου σήμερα στεγάζεται το νομισματικό μουσείο) ενώ μέχρι σήμερα στεγάζεται στο δικαστικό μέγαρο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας
Τα μέλη του Αρείου Πάγου έχουν ισόβια θητεία, αποχωρούν δηλαδή μετά τα 67. Στον Άρειο Πάγο σήμερα υπηρετούν ο Πρόεδρος, ο Εισαγγελέας, δέκα Αντιπρόεδροι, εξήντα Αρεοπαγίτες και δεκαοχτώ Αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου. Τα μέλη του εξετάζουν την ορθότητα της κάθε δικαστικής απόφασης εξασφαλίζοντας με τις αποφάσεις του την ενότητα της νομολογίας. Σε περίπτωση μη σχηματισμού κυβέρνησης, κατά το σύνταγμα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει ανάμεσα στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου για την ανάθεση σχηματισμού οικουμενικής κυβέρνησης όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές και να διαλύσει τη βουλή.